A. KAN KARAKTERLERİ
1. ABO Karakteri
A geni, B geni, O geni olmak üzere üç ayrı alel genle kalıtılır. A ve B genleri O genine baskın, kendi aralarında ise eşbaskındır.
Kan grubu, kan alış verişinde çok etkilidir. Bireylerin kan grubunu belirleyen, alyuvarlarında bulunan antijenler (aglütinojen)'dir. Kan plazmasında (serum) ise antijenlere karşı oluşturulmuş antikorlar (aglütinin) bulunur.
• Kan Alış - Verişi Her
grubun kendi grubuyla yaptığı alış-verişler idealdir. Yandaki şekilde
gösterilen noktalı oklar ise, yarı çökelmeli kan nakilleridir. Ancak
acil durumlarda uygulanabilir. |
|
• Aglutinasyon (Çökelme)
Uygun olmayan kan nakillerinde kan serumunda bulunan antikorlar
alyuvarları birbirine yapıştırıp bağlayarak çökelmelerini sağlarlar.
Buna aglütinasyon denir.
A antijeni + a antikoru = Çökelme
Alıcının antikor üreticisi olduğu durumlar kan nakli için uygun değildir. Çünkü, tam çökelme olur.
2. Rh Karakteri
Bu karakter kan grubunun pozitif (+) veya negatifliğini (–) belirler. Pozitiflik geni negatiflik genine baskındır.
• Rh Uyuşmazlığı (Eritroblastosis fetalis)
Anne Rh– ve baba Rh+ olduğu zaman, ikinci ve sonraki Rh+
çocuklarda görülebilir. Böyle çocuklar gelişmenin erken evresinde düşük
olarak atılabilir veya gelişmesini tamamlayarak doğarlar.
İlk gebelikte çocuk Rh+
bile olsa annenin kanı çocuğun kanını tanımaz. Doğum esnasındaki
yaralanmalarla tanımış olur ve annenin kanı çocuğun Rh proteinine karşı
Rh antikorunu oluşturur.
Sonraki gebeliklerde bu antikorlar plasentadan geçerse çocuğun kanını çökeltir ve tahrip edebilir.
B. DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ
1. Çok Alellik
Değişik canlı türlerinin bazı karakterlerinde alel gen çeşidi
ikiden fazladır. Buna çok alellik denir. Ancak, bu durumda da bir birey
iki adet alel gen bulundurabilir.
Bu durumda bireylerin genotip çeşidi
formülüyle bulunabilir.
Bireylerin fenotip çeşidinin ne kadar olacağı hakkında kesin bir şey
söylenemez. Çok alelliğe en iyi örnekler, insan kan grubu ve
tavşanlarda post rengidir.
2. Eş Baskınlık (Ekivalentlik)
Bir karakteri belirleyen iki farklı gen birbirlerine baskınlık
sağlayamazlarsa veya eşit değerde baskınlık oluştururlarsa, dış görünüş
(fenotip) iki genin de etkisiyle ortaya çıkar.
Böylece heterozigot
bireyler üçüncü bir fenotipi göstermiş olurlar. Böyle karekterlerde
genotip çeşidi değişmez. Fenotip çeşidi (3) genotip çeşidine eşit (3)
olur.
3. Çok Genli Kalıtım
İnsanlara ait, boy uzunluğu, vücut iriliği, zekilik, deri rengi;
hayvanlarda süt verimi, yumurta verimi, meyvelerde büyüklük, tavuklarda
ibik şekli gibi birçok karakter bir’den fazla alel gen çifti ile
aktarılır. İnsanda deri rengi 2 ayrı gen çiftiyle kalıtılır.
Tam bir zenci AABB genotipindedir. Tam bir beyaz ise aabb’dir. Her ikisi çaprazlandığında AaBb genotipli F1 melez olacaktır. F2 de ise tam siyah zenciden beyaza doğru geniş bir açılıma rastlanır.
4. Ayrılmama Olayı
Mayoz bölünme ile gametler meydana gelirken, bölünmenin I.
anafaz safhasında homolog kromozomlar, II. anafaz da ise kardeş
kromatidler birbirlerinden ayrılamayarak aynı hücreye gidebilirler.
Sonuçta kromozom sayısı bir fazla ve bir eksik gametler meydana gelir.
Bu anormal gametlerin normal gametlerle döllenmesiyle ise (2n + 1) ve
(2n - 1) kromozomlu bireyler meydana gelir.
5. Kontrol Çaprazlaması
Baskın fenotipteki bir bireyin, heterozigot mu, yoksa homozigot
mu olduğunu anlamak için yapılır. Bunun için, baskın birey, fenotipine
bakıldığında genotipi tahmin edilebilen bireyle (genellikle çekinikle)
çaprazlanır. Oluşan bütün bireyler baskın ise, incelenen canlı
homozigottur. Ancak çekinik bireyler de oluşursa incelenen canlı
heterozigottur.
Örnek Soru :
Bir ailede anne, A özelliği bakımından baskın fenotiptedir ve bu özelliğin çekinik genini de taşımaktadır (heterozigot).
Babanın genotipi aşağıdakilerin hangisindeki gibi olursa, çocukların fenotipinde bu çekinik özellik kesinlikle görülmez?
A) AA B) Aa C) aa D) xAy E) xay
(2000 – ÖSS)
Cevap A
|