• MADDE
Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşey maddedir. Buna göre kütle hacim ve
eylemsizlik maddenin ortak özelliklerindendir.
Çevremizde gördüğümüz, hava, su, toprak v.s gibi herşey maddedir.
Maddeler
tabiatta katı, sıvı, gaz olmak üzere üç halde bulunurlar.
Element
Tek cins dan oluşmuş saf maddeye element denir.
Mağnezyum (Mg),
Hidrojen (H2) gibi.
Elementler -
Homojendirler (Özellikleri heryerde aynıdır.)
-
Belirli
erime ve kaynama noktaları vardır.
-
Yapı taşı
dur.
-
Kimyasal ve
fiziksel yollarla daha basit parçaya ayrılamazlar.
Bileşik
Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek,
kendi özelliklerini kaybedip oluşturdukları yeni özellikteki saf maddeye
bileşik denir.
Örneğin; İki hidrojen (H) uyla, bir oksijen (O) u birleşerek hidrojen ve
oksijenden tamamen farklı olan su (H2O)
bileşiğini oluşturur.
Bileşikler -
Homojendirler.
-
Belirli
erime ve kaynama noktaları vardır.
-
Yalnızca
kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilir. Fiziksel yollarla bileşenlerine
ayrılamazlar.
-
Yapı taşı
moleküldür.
-
Bileşiği
oluşturan elementler sabit kütle oranı ile birleşirler. Bu oran değişirse
başka bir bileşik oluşur.
-
Kimyasal
özellikleri kendisini oluşturan elementlerin özelliğine benzemez.
-
Formüllerle
gösterilirler.
-
Molekülünde
en az iki cins vardır.
KARIŞIM
Birden fazla maddenin her türlü oranda (rastgele oranlarla) bir araya gelerek,
kimyasal özelliklerini kaybetmeden oluşturdukları maddeye karışım denir.
Karışımda maddeler fiziksel özelliklerini kaybedebilirler.
Karışımlar
a. Homojen karışım: Özellikleri her yerde aynı olan karışımlara denir.
(Çözeltiler, alaşımlar, gaz karışımları v.s.)
b. Heterojen Karışım: Özellikleri her yerde aynı olmayan karışımlara denir.
Süspansiyon: Katı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır. Bir katının sıvı
içinde çözünmeden asılı kalmasına denir.
Tebeşir tozu + Su karışımı gibi.
Emülsiyon: Sıvı + Sıvı heterojen karışımlarının özel adıdır.
Zeytin yağı + Su karışımı gibi.
Karışımların Özellikleri -
Karışımlarda maddeler kendi özelliklerini korurlar.
-
Karışımlar fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılabilirler.
-
Erime ve kaynama noktaları sabit değildir.
-
Homojen ya da heterojen olabilirler.
-
Yapısında en az iki cins vardır.
-
Saf değildirler.
-
Formülleri yoktur.
-
Maddeler belirli oranlarda birleşmezler.
Fiziksel Değişme -
Maddenin dış görünüşü ile ilgili olan özelliklere fiziksel özellikler denir.
Yoğunluk, sertlik, renk, koku, tad ...... gibi.
-
Maddenin dış görünüşündeki değişiklikler fiziksel olaydır. Şekerin suda
çözünmesi, kağıdın yırtılması, buzun erimesi....... gibi.
Kimyasal Değişme -
Maddenin iç yapısı ile ilgili olan özelliklere kimyasal özellikler denir.
Yanıcı olup olmaması, asidik ya da bazik özellik ..... gibi.
-
Maddelerin ve moleküllerinde meydana gelen değişiklikler kimyasal olaydır.
Kağıdın yanması, hidrojen ve oksijenin birleşerek su oluşturması, demirin
paslanması ...... gibi.
Maddelerin ayırdedici özellikleri
Aynı şartlarda miktara bağlı olmayan yalnızca o maddeye ait olan özelliklere
ayırt edici özellikler denir.
a. Özkütle (yoğunluk)
b. Erime noktası
c. Kaynama noktası
d. Çözünürlük
e. Esneklik
f. İletkenlik
g. Genleşme
Özkütle
Maddelerin 1 cm3 ündeki madde miktarının gram cinsinden değeridir.
Erime ve kaynama noktası
Katı fazdaki maddenin sıvı faza geçtiği sıcaklık erime noktası, sıvı fazdaki
maddenin kaynamaya başladığı sıcaklık kaynama noktasıdır. Erime ve kaynama
sırasında sıcaklık sabit kalır. Sıcaklığın sabit kaldığı zamanlarda potansiyel
enerji artarken diğer zamanlarda kinetik enerji artar.
Çözünürlük
Belirli bir sıcaklıkta 100 gram çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarıdır.
Çözünürlük ; çözücü ve çözünenin cinsine, sıcaklığa, basınca bağlı olarak
değişir.
Esneklik
Katı maddelerin yapısı ile ilgili bir özelliktir. Madde üzerine bir kuvvet
uygulandığında şeklin değiştiği kuvvet ortadan kaldırıldığında eski haline
geldiği durum esnekliktir. Yalnız katılar için ayırt edici özelliktir.
Genleşme
Isıtılan cismin hacminde, yüzeyinde veya boyundaki değişmedir. Genleşme katı ve
sıvılar için ayırt edici özelliktir. Her katı ve sıvı maddenin ayrı bir genleşme
katsayısı vardır. Ancak bütün gazların genleşme katsayısı aynıdır.
Elektrik İletkenliği
Metaller elektrik akımını iletir, ametaller iletmez. Çözelti bazındaki
maddelerde ise yapısında iyon bulunduranlar elektrik akımını iletir.
Maddelerin bu ayırd edici özellikleri aynı şartlarda farklı maddelerin
birbirinden ayırt edilmesinde yararlanılan özelliklerdir.
• MADDELERİN AYRILMASI
a. Elektriklenme İle Ayrılma
Cam, ebonit ve plastik çubuklar yünlü giyeceklere veya saçımıza sürtüldüklerinde
elektrik yükü kazanırlar.
Kağıt parçacığı, karabiber gibi hafif bazı tanecikler de yüklü bu çubuklar
tarafından çekilirler.
Yüklü cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu
özelliklerinin farklılığından yararlanılarak karışım bileşenlerine ayrıştırılır.
b. Mıknatıs İle Ayırma
Mıknatıs demir, kobalt ve nikel metallerini ve bu metallerden yapılmış olan
teneke, toplu iğne gibi cisimleri çeker. Mıknatıs tarafından çekilen maddelere
ferromanyetik maddeler denir.
c. Öz Kütle Farkı İle Ayırma
Yoğunlukları farklı olan iki maddeden oluşan karışım, öz kütle farkından
yararlanılarak ayrıştırılır.
Katı - katı karışımlarını ayrıştırmak için rüzgâr ya da bir sıvıdan
yararlanılır. Kullanılan sıvının yoğunluğunun katılardan birisininkinden büyük
diğerininkinden küçük olması gerekir.
Dikkat edilecek başka bir nokta ise iki katının da bu sıvıda çözünmemesi ve
kimyasal değişikliğe uğramaması gerekir.
Su ve zeytinyağı birbiri içerisinde çözünmez. Bu iki madde karıştırıldığında öz
kütlesi küçük olan sıvı diğer sıvının üzerinde toplanır. Oluşan karışım bir huni
yardımıyla ayrıştırılır. Ayrıştırma işleminde öz kütle farkından yararlanılmış
olur.
Su ile zeytinyağı karıştırıldığında öz kütlesi büyük olan sıvı altta toplanır.
Musluk açıldığında su başka bir kaba alınır.
d. Eleme Yöntemi İle Ayırma
Tanecik büyüklükleri farklı olan katı katı karışımları elenerek birbirinden
ayrıştırılabilir.
e. Süzme İle Ayırma
Kumlu su süzgeç kağıdından geçirilirse su süzülürken, kum süzekte kalır. İşte
böyle heterojen katı - sıvı karışımları süzülerek birbirinden ayrıştırılabilir.
Haşlanmış olan makarna kevgir ile süzülerek suyundan ayrıştırılır.
Çamurlu su, bulanık baraj suları bu medod ile ayrıştırılır.
f. Çözünürlük Farkı İle Ayırma
Katı içeren sıvı karışım süzülür. Sıvı alta geçerken katı kısım süzekte kalır ve
karışım ayrıştırılmış olur.
Tuz ile kumun karışmış olduğunu düşünelim. Karışım su içerisine atılırsa tuz
çözünürken kum çözünmez. Oluşan yeni karışım süzelerek kum ile tuzlu su
ayrıştırılır. Suda çözünmüş olan tuz ise buharlaştırma ile yeniden elde edilir.
Yemek tuzu ve talaş, yemek tuzu - kum karışımları çözünürlük farkından
yararlanılarak su yardımı ile birbirinden ayrıştırılmış olur.
g. Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı İle Ayırma
Katı - katı karışımları erime noktası farkından yararlanılarak ayrıştırılır.
Karıştırılan maddeler sıvı olabilir. Karışımdaki bir sıvı buharlaştırılıp tekrar
yoğunlaştırma ile diğerlerinden ayrıştırılabilir. Bu yönteme ayrımsal damıtma
denir.
Gazların ve ham petrolün ayrıştırılması da ayrımsal damıtma ile yapılmaktadır.
Gaz karışımı soğutulur. Kaynama noktası en yüksek olan gaz yoğunlaşmaya başlar
ve gaz kısmından ayrılmış olur.
h. Gaz Karışımlarını Çözünürlük Farkı İle Ayırma
Gazlar kimyasal özelik olarak değişik değişiktir. Bu özellikten yararlanılırak
gaz karışımları ayrıştırılabilir. Belli bir çözücüde çözünürlükleri farklı olan
gaz karışımı bu çözücü içerisine gönderilirse gazlardan biri çözünür diğeri
çözünmez. Karışım da böylece ayrıştırılmış olur.
• BİLEŞİKLERİN AYRIŞMASI
Karışımların ayrıştırılmasında ayırt edici özelliklerden yararlanılır. Fiziksel
yöntemlerle elementler ve bileşikler ayrıştırılamaz.
a. Isı Enerjisi İle Ayrışma
Bazı bileşikler ısıtıldıklarında kendisini oluşturan element ya da bileşiklere
parçalanır.
KClO3(katı)
® KCl(katı) +
O2(gaz) CaCO3(katı)
® CaO(katı) + CO2(gaz)
b. Elektrik Enerjisi İle Ayrışma (Elektroliz)
Bazı bileşikler elektrik enerjisi ile kendisini oluşturan elementlere
ayrıştırılabilir. Bu olaya elektroliz denir. Su (H2O) elektroliz edildiğinde H2
ve O2 gazlarını dönüşür.
2H2O(s)
® 2H2(g) + O2(g)
c. Başka Ayrıştırma Teknikleri
Bazı bileşikleri elementel hale getirmek için elektroliz yapmaya gerek yoktur.
Bileşikte bulunan element ile reaksiyon verebilecek madde, bileşik ile
reaksiyona sokulur.
FeO + C
® Fe + CO
|